مقدمه
انحراف زانو یکی از مشکلات شایع اسکلتی–عضلانی است که می‌تواند به صورت پای پرانتزی (ژنو واروم) یا پای ضربدری (ژنو والگوم) ظاهر شود. این وضعیت ممکن است در کودکان و بزرگسالان رخ دهد و بسته به شدت آن، می‌تواند مشکلاتی همچون درد زانو، بی‌ثباتی حرکتی، و حتی افزایش خطر آرتروز را به دنبال داشته باشد. در این مقاله به بررسی علل، علائم، تشخیص و روش‌های درمان این ناهنجاری پرداخته می‌شود.
پای پرانتزی (ژنو واروم)
تعریف
پای پرانتزی زمانی رخ می‌دهد که زانوها از یکدیگر فاصله داشته باشند و قوزک‌های پا در حالت ایستاده به هم بچسبند. این وضعیت معمولاً در کودکان تازه متولد شده دیده می‌شود و تا سن ۲ سالگی به‌صورت طبیعی اصلاح می‌شود. اما در برخی موارد، این ناهنجاری باقی می‌ماند یا تشدید می‌شود.
علل پای پرانتزی
- عوامل ژنتیکی: برخی کودکان به‌طور طبیعی مستعد پای پرانتزی هستند.
- بیماری بلانت (Blount’s Disease): یک بیماری رشد استخوانی که باعث انحراف شدید زانو می‌شود.
- نرمی استخوان (راشیتیسم): کمبود ویتامین D باعث ضعف استخوانی و تغییرات در راستای پاها می‌شود.
- آرتروز زانو: در بزرگسالان، ساییدگی و تخریب غضروف ممکن است منجر به انحراف زانو شود.
علائم پای پرانتزی
- ظاهر قوس‌دار پاها در هنگام ایستادن
- درد زانو و مچ پا، به‌ویژه در موارد شدید
- ناپایداری در هنگام راه‌رفتن
درمان پای پرانتزی
- در کودکان: معمولاً نیازی به درمان خاص نیست، اما در موارد شدید، ارتزهای مخصوص یا جراحی اصلاحی ممکن است لازم باشد.
- در بزرگسالان: استفاده از فیزیوتراپی، اصلاح کفش، و در برخی موارد، جراحی استئوتومی برای تصحیح زاویه زانو پیشنهاد می‌شود.
پای ضربدری (ژنو والگوم)
تعریف
پای ضربدری زمانی رخ می‌دهد که زانوها به هم نزدیک شده‌اند اما قوزک‌های پا از هم فاصله دارند. این وضعیت معمولاً در کودکان بین ۲ تا ۷ سال شایع است و اغلب بدون نیاز به درمان خودبه‌خود اصلاح می‌شود.
علل پای ضربدری
- رشد طبیعی کودکان: تا سن ۷ سالگی، این وضعیت معمولاً خودبه‌خود برطرف می‌شود.
- چاقی: وزن اضافی می‌تواند فشار بر زانوها را افزایش داده و موجب تشدید این وضعیت شود.
- کمبود ویتامین D و کلسیم: تأثیر مستقیم بر رشد استخوانی دارد.
- بیماری‌های استخوانی: مانند بیماری پاژه که باعث تغییر شکل استخوان‌ها می‌شود.
علائم پای ضربدری
- زانوهای نزدیک به هم و قوزک‌های پا با فاصله
- درد و ناراحتی در هنگام راه‌رفتن
- کاهش تعادل و ثبات حرکتی در موارد شدید
درمان پای ضربدری
- در کودکان: معمولاً نیازی به مداخله نیست، مگر در موارد شدید.
- در بزرگسالان: شامل کاهش وزن، ورزش‌های تقویت‌کننده عضلات زانو، و در موارد شدید، جراحی استئوتومی برای اصلاح زاویه زانو.
روش‌های پیشگیری و مراقبت
- دریافت کافی ویتامین D و کلسیم برای سلامت استخوان‌ها
- حفظ وزن ایده‌آل برای کاهش فشار بر زانوها
- ورزش‌های منظم برای تقویت عضلات و بهبود پایداری زانو
- استفاده از کفش‌های مناسب برای جلوگیری از افزایش فشار بر مفاصل زانو
نتیجه‌گیری
انحراف زانو، چه به‌صورت پای پرانتزی و چه پای ضربدری، در بسیاری از موارد بی‌خطر است و به‌صورت طبیعی اصلاح می‌شود. اما در صورت باقی‌ماندن این وضعیت یا ایجاد علائمی مانند درد و ناپایداری، مراجعه به پزشک ارتوپد و انجام اقدامات درمانی مناسب توصیه می‌شود. آگاهی از این ناهنجاری و اتخاذ روش‌های پیشگیرانه می‌تواند از مشکلات جدی‌تر در آینده جلوگیری کند.
